Oznakowanie substancji i mieszanin chemicznych

Substancje i mieszaniny chemiczne powinny być przechowywane, magazynowane i użytkowane z zachowaniem szczególnych środków ostrożności. W celu zapewnienia pełnej ochrony zdrowia i życia osób, które pracują przy substancjach i mieszaninach chemicznych (stosują je, zajmują się ich magazynowaniem lub transportem), a także wszystkich osób, które mogą mieć z substancjami niebezpiecznymi kontakt (np. klientami, kontrahentami) - konieczne jest odpowiednie, maksymalnie czytelne i zrozumiałe oznakowanie substancji niebezpiecznych. Ponadto prawidłowe oznakowanie substancji i mieszanin chemicznych pozwala na zachowanie najwyżej wydajności wszelkich zadań realizowanych przez daną firmę. Jak kwalifikuje się substancje i mieszaniny chemiczne i jakie oznakowania powinny być stosowane? Jakie przepisy regulują kwestie związane z magazynowaniem substancji niebezpiecznych?

Oznakowanie substancji niebezpiecznych - przepisy

ECHA (European Chemical Agency) prowadzi bazę substancji chemicznych, w której obecnie zarejestrowane jest ponad 22 tysiące rozmaitych substancji i materiałów niebezpiecznych. Sposób magazynowania, transportowania i użytkowania substancji i mieszanin chemicznych oraz ich oznakowania reguluje szereg przepisów i wytycznych. Poniżej najważniejsze z nich. 

Magazynowanie substancji niebezpiecznych

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., W sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, paragrafy 93.1 i 93.2. - zgodnie z którym substancje niebezpieczne powinny być przechowywane w miejscach i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych;
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska informuje o niedopuszczalności kumulowania zagrożeń - zgodnie z którą, różne substancje niebezpieczne powinny być składowane osobno - jeśli to możliwe i jeśli ich wzajemna reakcja mogłaby zwiększać niebezpieczeństwo;
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r., W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów - zgodnie z którym wszystkie działania/ czynności związane z substancjami niebezpiecznymi powinny być przeprowadzane z zachowaniem bezpieczeństwa ppoż oraz wszelkimi instrukcjami.

Oznaczenia substancji niebezpiecznych

Kwestie związane z odpowiednim oznakowaniem substancji niebezpiecznych reguluje Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. - O substancjach chemicznych i ich mieszaninach. Znajdują się tam zapisy zobowiązujące do prawidłowego oznakowania substancji i mieszanin niebezpiecznych oraz stosowania odpowiednich znaków ostrzegawczych: Pojemniki i zbiorniki służące do przechowywania substancji niebezpiecznych lub mieszanin niebezpiecznych oraz pojemniki i zbiorniki służące do pracy z tymi substancjami lub mieszaninami, rurociągi zawierające substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne lub służące do ich transportowania oraz miejsca, w których są składowane znaczące ilości substancji niebezpiecznych lub mieszanin niebezpiecznych, powinny być należycie oznakowane, w tym opatrzone znakami ostrzegawczymi.

Dodatkowe wytyczne dotyczące oznaczania miejsc, w których magazynowane są substancje niebezpieczne znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie. W dokumencie znajdziemy m.in. informację o konieczności oznakowania miejsc, w których składowane są substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie za pomocą piktogramów określających rodzaj zagrożenia zgodnie z załącznikiem V do rozporządzenia nr 1272/2008 lub znaków ostrzegawczych określonych w załączniku do rozporządzenia, zawierającymi takie same symbole, chyba że odpowiednia informacja o zagrożeniach stwarzanych przez substancje lub mieszaniny jest umieszczona na opakowaniach takich substancji lub mieszanin.

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych

Pod pojęciem substancji niebezpiecznych kryją się materiały, substancje i mieszaniny, które posiadają właściwości potencjalnie zagrażające zdrowiu lub życiu człowieka bądź środowisku naturalnemu. W większości wypadków są to właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze, które aktywują się / zaczynają oddziaływać na człowieka / otoczenie, gdy zostaną nieodpowiednio użyte, bez zachowania niezbędnych środków ostrożności i niezgodnie z wytycznymi dotyczącymi konkretnej substancji bądź mieszaniny. 

Substancje i mieszaniny niebezpieczne klasyfikuje się w oparciu o ich właściwości biologiczne i fizykochemiczne. W klasyfikacji wyróżnia się: substancje wybuchowe, substancje łatwopalne, substancje toksyczne, substancje żrące, substancje drażniące, substancje rakotwórcze, substancje niebezpieczne dla środowiska. 

Klasyfikacja CLP i oznaczenia CLP

Klasyfikacja CLP to nowy system klasyfikacji substancji i mieszanin, oparty na opracowanym przez ONZ globalnym zharmonizowanym systemie (GHS - Globally Harmonized System) klasyfikacji i oznakowania chemikaliów. Klasyfikację tę wprowadza Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, które weszło w życie na początku 2009 roku i jest dokumentem obowiązującym w sposób bezpośredni (nie ma potrzeby implementacji do polskiego prawa). 

Klasyfikacja CLP wyróżnia dziewięć podstawowych grup piktogramów chemicznych, które stosowane są do oznakowania substancji niebezpiecznych. Są to znaki w kształcie kwadratu stojącego na jednym roku, z czerwoną ramką i czarnym symbolem na białym tle: 

• materiały wybuchowe, 
• materiały łatwopalne, 
• materiały utleniające, 
• gaz pod ciśnieniem, 
• substancje żrące, 
• substancje toksyczne, 
• zagrożenie zdrowia / środowiska, 
• poważne zagrożenie zdrowia, 
• materiał niebezpieczny dla stworzeń wodnych. 

Karta charakterystyki CLP

Karta charakterystyki CLP jest powszechnie przyjętym, ogólnie uznawanym i efektywnym sposobem dostarczania wszelkich informacji o substancjach i mieszaninach niebezpiecznych. Kartę charakterystyki CLP stosuje się przede wszystkim, gdy substancje / mieszaniny spełniają kryteria klasyfikacji CLP oraz gdy mamy do czynienia z substancją trwałą i wykazującą zdolność do bioakumulacji / toksyczną. 

Oznakowanie substancji niebezpiecznych w transporcie

W transporcie substancji niebezpiecznych stosuje się z kolei znaki ADR - towary niebezpieczne są tu podzielone na 13 klas, zgodnie z którymi do materiałów niebezpiecznych zalicza się: materiały i przedmioty wybuchowe, gazy, materiały ciekłe zapalne, materiały stałe zapalne, materiały samozapalne, materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne, materiały utleniające, nadtlenki organiczne, materiały trujące, materiały zakaźne, materiały promieniotwórcze, materiały żrące oraz inne materiały i przedmioty niebezpieczne. 

Podsumowanie

Oznakowanie substancji i mieszanin niebezpiecznych zgodnie z zasadami, wytycznymi i wszelkimi przepisami jest warunkiem koniecznym dla bezpiecznego ich przechowywania, magazynowania, transportowania i stosowania. Wszystkie substancje i mieszaniny chemiczne powinny być oznakowane za pomocą odpowiednich znaków CLP, a w transporcie za pomocą znaków ADR.

Zobacz również artykuł: Rodzaje piktogramów CLP i ich znaczenie.