Piktogramy chemiczne - gdzie możemy spotkać i co warto o nich wiedzieć
Substancje chemiczne są stosowane w pracy każdego dnia – nie tylko w fabrykach, lecz również na budowie czy w biurze. Znajdują się w produktach czyszczących, farbach, rozpuszczalnikach i wielu innych środkach. W celu zapewniania bezpieczeństwa podczas pracy z substancjami chemicznymi zostały opracowane odpowiednie wzory znaków ostrzegawczych - piktogramów, które określają ich znaczenie. Zgodnie z prawem i obowiązującymi przepisami takie symbole należy umieszczać bezpośrednio na opakowaniach z substancjami i preparatami niebezpiecznymi. Najważniejszą rolą tych piktogramów jest informowanie, z jakimi zagrożeniami możemy się spotkać podczas pracy z daną mieszaniną chemiczną.
Piktogramy chemiczne w prawie międzynarodowym
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) opracowała i ujednoliciła kryteria oznakowania i klasyfikacji substancji i mieszanin, a system ten nosi nazwę GHS (ang. Globally Harmonized System - tłumacząc na polski Globalnie Ujednolicony System Klasyfikacji i Oznakowania). GHS został dotychczas wdrożony w ponad 60 krajach, między innymi w całej Unii Europejskiej. System ten porządkuje substancje i mieszaniny pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska. Zawiera także wymagania dotyczące informowania o zagrożeniu w postaci etykiet ostrzegawczych oraz kart charakterystyki. Określa również kształt i kolory piktogramów znaków ostrzegawczych dla różnych substancji niebezpiecznych.
Piktogramy chemiczne w prawie unijnym i polskim
Obecnie obowiązujące oznakowanie substancji i mieszanin chemicznych definiuje rozporządzenie CLP (ang. classification, labelling and packaging) z 16 grudnia 2008 roku, które weszło w życie 20 stycznia 2009 roku. Wskazane rozporządzenie Unii Europejskiej dotyczące klasyfikacji, oznakowania i pakowania (CLP) substancji chemicznych i ich mieszanin wprowadziło nowe piktogramy. Piktogramy w kształcie rombu wskazują na rodzaj zagrożenia związanego z zastosowaniem substancji lub mieszaniny niebezpiecznej. Na etykietach piktogramom towarzyszą hasła ostrzegawcze, zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia i środki ostrożności oraz informacje dotyczące produktu oraz dostawcy. W Polsce oznakowanie instalacji zawierających substancje lub preparaty niebezpieczne zostało unormowane w 2012 roku. Obowiązek oznakowania wynika z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 22 maja 2012 roku w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne ( Dz. U. z 29 maja 2012, poz. 601).
Do czego służą piktogramy chemiczne?
Głównym zadaniem piktogramu chemicznego, umieszczonego na opakowaniu danej substancji, jest przekazanie za pomocą prostego symbolu konkretnej informacji na temat danego zagrożenia. Piktogram wskazuje na jego rodzaj i informuje zarazem, jak bardzo dana substancja może być niebezpieczna dla środowiska. Znaki graficzne na opakowaniach, ich kolor i wygląd etykiety powinny być tak dobrane, aby przekaz dotyczący niebezpiecznych symboli wyraźnie odróżniał się od tła etykiety. Znaki niebezpieczeństwa na opakowaniach powinny być koloru czarnego na białym tle z czerwonym obramowaniem. Mają kształt kwadratu ustawionego na wierzchołku. Każdy z symboli ostrzegawczych wskazujących rodzaj zagrożenia znajdujących się na oznakowaniu powinien zajmować przynajmniej jedną piętnastą pola powierzchni oznakowania, jednakże nie mniej niż 1 cm2. Wielkość etykiety jest natomiast uzależniona od pojemności opakowania. Piktogramy chemiczne na produktach są obowiązkowe. Zwykle są produkowane na różnych podłożach: na folii samoprzylepnej albo na sztywnej płytce. Mają wysoką odporność na czynniki zewnętrzne i są wodoodporne, w związku z czym każdy ze znaków można stosować zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz.
Oznakowanie substancji niebezpiecznych
Aby zapewnić wysoki stopień bezpieczeństwa podczas czynności z użyciem substancji chemicznych warto zwracać uwagę na znaki ostrzegawcze. Można z nich wyczytać, z jakimi potencjalnymi zagrożeniami można się zetknąć, pracując z substancjami niebezpiecznymi, łatwopalnymi, utleniającymi czy też trującymi, stosowanymi w przemyśle i laboratoriach. Piktogramy chemiczne są ujednolicone, a więc czytelne na całym świecie. Każdy człowiek, niezależnie od wieku czy wykształcenia, bez trudu poradzi sobie z ich odszyfrowaniem. Grafiki na piktogramach są bardzo intuicyjne (np. płomień oznacza substancje łatwopalne, czaszka i skrzyżowane piszczele - wysoką toksyczność), łatwo więc - jak w przypadku wszelkich innych znaków informacyjnych - zrozumieć ich przesłanie i sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia zareagować właściwie. Piktogram zgodne z CLP umieszczane są zarówno na etykietach, jak i w przestrzeni publicznej - na budynkach, w zakładach pracy czy w halach produkcyjnych. Wszyscy wytwórcy i dostawcy piktogramów chemicznych mają obowiązek ich stosowania i ponoszą odpowiedzialność za generowanie i rozpowszechnianie informacji dotyczących wszelkich możliwych niebezpieczeństw tyczących się chemikaliów.
Zobacz również artykuł: Bezpieczne magazynowanie substancji chemicznych.