Bezpieczne magazynowanie substancji chemicznych

Przechowywanie i magazynowanie wszelkiego rodzaju substancji chemicznych wymaga zastosowania szczególnych środków ostrożności. Priorytetem powinna być zawsze ochrona zdrowia i życia pracowników oraz wszelkich osób, które mogą mieć kontakt z chemikaliami, m.in. kontrahentów / klientów i przewoźników świadczących usługi transportu substancji niebezpiecznych. 

Równocześnie należy zapewnić jak najwyższą wydajność procesów realizowanych przez daną firmę / przedsiębiorstwo w oparciu o lub z użyciem wybranych substancji chemicznych, co może wiązać się z ich przechowywaniem w bliskim otoczeniu miejsca pracy lub bezpośrednio na stanowisku pracy. Czym są substancje niebezpieczne? Jakie przepisy regulują kwestie związane z magazynowaniem tych substancji? Jakie oznakowanie ma zastosowanie w magazynowaniu chemikaliów?

Materiały i substancje niebezpieczne - co to jest?

Substancje niebezpieczne to jedna lub więcej substancji (również ich mieszaniny), posiadające takie właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze, które w razie nieodpowiedniego działania / nieodpowiedniego obchodzenia się z nimi mogą spowodować zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka i/lub zagrożenia dla środowiska naturalnego. 

Substancje niebezpieczne i mieszaniny substancji chemicznych klasyfikowane są w oparciu o ich właściwości biologiczne i fizykochemiczne, które podczas stosowania substancji / mieszanin mogą stanowić zagrożenie dla człowieka i/lub środowiska. W klasyfikacji wyróżnia się m.in.:

• substancje wybuchowe - substancje / mieszaniny, które mogą wybuchnąć np. wskutek uderzenia, tarcia czy kontaktu z ogniem;
• substancje łatwopalne (w różnym stopniu) - ciecze i gazy (np. benzyna i gaz ziemny) o niskiej temperaturze zapłonu i niskiej temperaturze wrzenia oraz ciała stałe, które mogą się zapalić nawet po bardzo krótkim kontakcie ze źródłem zapłonu; 
• substancje toksyczne (w różnym stopniu) - substancje / mieszaniny, które w przypadku połknięcia lub wchłonięcia (drogą oddechową lub przez skórę) mogą spowodować ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka, zagrożenie dla zdrowia i życia lub zgon;
• substancje żrące - substancje / mieszaniny (np. kwasy i zasady) powodujące zniszczenie, podrażnienie lub oparzenie żywych tkanek;
• substancje drażniące - substancje / mieszaniny powodujące stany zapalne żywych tkanek; 
• substancje rakotwórcze - substancje / mieszaniny, które w przypadku przyjmowania ich drogą pokarmową, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę, mogą być przyczyną zachorowania na nowotwór lub powodować wzrost częstotliwości występowania raka;
• substancje niebezpieczne dla środowiska - substancje / mieszaniny, które po przedostaniu się do środowiska mogą powodować zagrożenie (natychmiastowe lub opóźnione) jego wybranych elementów, np. roślin, zwierząt, gleby, ekosystemu czy warstwy ozonowej.  

Magazynowanie substancji chemicznych - przepisy

European Chemical Agency (ECHA) prowadzi bazę substancji chemicznych, w której aktualnie zarejestrowanych jest ponad 22 tysiące różnych substancji i materiałów. Ogromna ilość i różnorodność substancji niebezpiecznych uniemożliwia stworzenie uniwersalnego przepisu / przepisów na ich bezpieczne magazynowanie. Dlatego większość krajów europejskich (w tym Polska) reguluje kwestie związane z przechowywaniem substancji niebezpiecznych w oparciu o kilka różnych rozporządzeń i ustaw. 

Zapisy Rozporządzeń i Ustaw regulują kwestie związane m.in. z miejscem przechowywania substancji niebezpiecznych, opakowaniami i oznakowaniami oraz przechowywaniem materiałów niebezpiecznych pożarowo. 

Miejsce przechowywania i pakowanie substancji niebezpiecznych 

Substancje niebezpieczne powinny być przechowywane w odpowiedniej odległości od miejsca pracy i pobytu osób, a w przypadku, gdy są one niezbędne do wykonywania określonej pracy - w miejscu pracy, ale z zachowaniem wszelkich środków ostrożności. Magazynowanie substancji niebezpiecznych w świetle obowiązujących przepisów znajdujących się w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., W sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w paragrafie 93.1 i 93.2. 

• materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych, 
• pomieszczenia, aparatura, środki transportu, zbiorniki i opakowania, w których są stosowane, przemieszczane lub przechowywane materiały niebezpieczne powinny być odpowiednie do właściwości tych materiałów.

Z kolei Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska informuje o niedopuszczalności kumulowania zagrożeń. Zgodnie z tym zapisem różne substancje niebezpieczne powinny być składowane osobno - jeśli to możliwe i/lub jeśli ich wzajemna reakcja mogłaby potęgować niebezpieczeństwo. W Ustawie znajduje się również zapis zobowiązujący do wywieszania instrukcji określających sposób składowania, pakowania, załadunki i transportu materiałów niebezpiecznych oraz zapoznania z treścią instrukcji pracowników zatrudnionych przy tych pracach. 

Miejsce przechowywania i używanie materiałów niebezpiecznych pożarowo

Magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych pożarowo regulują zapisy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r., W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. W Rozporządzenie nakazuje m.in.:

• wykonywanie wszystkich czynności związanych z wytwarzaniem, przetwarzaniem, obróbką, transportem lub składowaniem materiałów niebezpiecznych zgodnie z warunkami ochrony przeciwpożarowej określonymi w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego lub zgodnie z warunkami określonymi przez producenta;
• utrzymywanie na stanowisku pracy ilości materiału niebezpiecznego pożarowo nie większą niż dobowe zapotrzebowanie lub dobowa produkcja, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej;
• przechowywanie materiałów niebezpiecznych pożarowo w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania.

Prawidłowe oznakowanie substancji niebezpiecznych 

Konieczność odpowiedniego oznakowania substancji niebezpiecznych podnosi Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. - O substancjach chemicznych i ich mieszaninach. Ustawa wskazuje obowiązek prawidłowego oznakowania substancji i mieszanin niebezpiecznych oraz stosowania odpowiednich znaków ostrzegawczych: 

• Pojemniki i zbiorniki służące do przechowywania substancji niebezpiecznych lub mieszanin niebezpiecznych oraz pojemniki i zbiorniki służące do pracy z tymi substancjami lub mieszaninami, rurociągi zawierające substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne lub służące do ich transportowania oraz miejsca, w których są składowane znaczące ilości substancji niebezpiecznych lub mieszanin niebezpiecznych, powinny być należycie oznakowane, w tym opatrzone znakami ostrzegawczymi.

Wytyczne dotyczące sposobu oznakowania miejsc magazynowania substancji niebezpiecznych znajdują się również w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie. 

• Miejsca, w których substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie są składowane w znaczących ilościach, oznakowuje się piktogramami określającymi rodzaj zagrożenia zgodnie z załącznikiem V do rozporządzenia nr 1272/2008 lub znakami ostrzegawczymi określonymi w załączniku do rozporządzenia, zawierającymi takie same symbole, chyba że odpowiednia informacja o zagrożeniach stwarzanych przez substancje lub mieszaniny jest umieszczona na opakowaniach takich substancji lub mieszanin.

Oznakowanie substancji niebezpiecznych 

Wybrane zapisy Rozporządzeń i Ustaw zobowiązują pracodawców, w których przedsiębiorstwach stosowane, magazynowane lub transportowane są substancje niebezpieczne do ich właściwego znakowania. 

Znaki substancji niebezpiecznych to przede wszystkim piktogramy GHS. Globally Harmonized System jest systemem, który został opracowany w celu ujednolicenia oznakowania substancji niebezpiecznych stosowanych na całym świecie, a następnie wdrożony na rynek europejski rozporządzeniem CLP. Oznakowanie substancji niebezpiecznych zgodne z systemem GHS to dziewięć podstawowych grup piktogramów, mających kształt kwadratu stojącego na jednym rogu, z czerwoną obwódką i czarnym symbolem na białym tle: materiały wybuchowe, materiały łatwopalne, materiały utleniające, gaz pod ciśnieniem, substancje żrące, substancje toksyczne, zagrożenie zdrowia / środowiska, poważne zagrożenie zdrowia i materiał niebezpieczny dla stworzeń wodnych. 

Z kolei w transporcie substancji niebezpiecznych zastosowanie znajdują znaki ADR. European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road to umowa regulująca wszystkie kwestie, w tym zasady i warunki przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych. Umowa ADR dzieli towary niebezpieczne na 13 klas, zgodnie z którymi do materiałów niebezpiecznych zalicza się: materiały i przedmioty wybuchowe, gazy, materiały ciekłe zapalne, materiały stałe zapalne, materiały samozapalne, materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne, materiały utleniające, nadtlenki organiczne, materiały trujące, materiały zakaźne, materiały promieniotwórcze, materiały żrące oraz inne materiały i przedmioty niebezpieczne.

Podsumowanie 

Magazynowanie substancji niebezpiecznych w świetle obowiązujących przepisów powinno zapewniać pełną ochronę zdrowia i życia osób pracujących z tymi substancjami lub przebywającymi w ich pobliżu oraz gwarantować pełne bezpieczeństwo środowisku naturalnemu.

Zobacz również artykuł: Piktogramy chemiczne - gdzie możemy spotkać i co warto o nich wiedzieć.