Laboratorium i pracownia chemiczna - prawidłowe oznaczenia BHP

Laboratorium i pracownia chemiczna to miejsce pracy, w którym swoje obowiązku zawodowe realizują specjaliści szczególnie narażeni na niebezpieczeństwa związane m.in. z kontaktem z rozmaitymi substancjami i odczynnikami, stanowiącymi potencjalne zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka. W zależności od profilu działalności danego laboratorium czy pracowni chemicznej mogą to być np. produkty toksyczne lub żrące, substancje łatwopalne lub wybuchowe, ale również materiały / próbki pobrane do badań od ludzi lub zwierząt, mogące być nośnikami wirusów czy bakterii. Zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa i komfortu pracy laborantom i osobom zatrudnionym w pracowniach chemicznych wymaga przygotowania szczegółowej oceny ryzyka zawodowego, skonstruowania skutecznych instrukcji BHP oraz zaprojektowania odpowiedniego oznakowania BHP. 

Oznakowanie BHP w laboratoriach - przepisy

Laboratoria i różnego rodzaju pracownie chemiczne (ale również: biologiczne, fizyczne) stanowią miejsce pracy, ale również, w ograniczonym zakresie i w zależności o profilu działalności danego laboratorium / pracowni - miejsce przebywania osób trzecich (np. studentów, uczniów). W polskim prawie nie przewiduje się odrębnych przepisów BHP dla laboratoriów i pracowni chemicznych - znajdują więc tutaj zastosowanie ogólne zapisy Kodeksu Pracy (zobowiązujące pracodawcę do zagwarantowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy wszystkim pracownikom) oraz zapisy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. 

Oznaczenia BHP a czynniki chemiczne

Dodatkowe akty prawne, które regulują kwestie związane z pracą w warunkach podwyższonego ryzyka ze względu na kontakt z potencjalnie niebezpiecznymi substancjami / mieszaninami, to m.in.: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowanie w miejscu pracy czynników chemicznych. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z zapisami tego Rozporządzenia - laboratoria i pracownie chemiczne podlegają takim samym przepisom BHP, jak inne miejsca pracy (np. urzędy, biurowce). 

BHP w laboratoriach diagnostycznych

Odrębne przepisu regulują pracę w medycznych laboratoriach diagnostycznych. Te dokumenty to: Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2004 r. w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych. 

Zasady BHP w laboratorium - obowiązki pracodawcy

Pracodawca ma obowiązek stworzenia i zabezpieczenia optymalnych warunków pracy - takich, w których wykonywanie wszelkich czynności zawodowych będzie odbywało się w sposób maksymalnie bezpieczny i higieniczny oraz komfortowy dla pracownika. Konieczne jest więc m.in. właściwe zorganizowanie laboratorium / pracowni chemicznej oraz odpowiednie wyposażenie każdego stanowiska pracy stworzonego w ramach danego laboratorium / pracowni chemicznej. 

Wszystkie sprzęty i urządzenia używane do pracy w laboratoriach / pracowniach chemicznych muszą być sprawne, a pracownicy - zapoznani z ich obsługą. Pomieszczenia laboratorium / pracowni chemicznej powinny posiadać efektywną wentylację (ogólną, a w razie potrzeby - również miejscową) oraz wysokiej jakości oświetlenie (ogólne i stanowiskowe). Każdy pracownik powinien mieć dostęp do wszelkiego rodzaju środków ochrony osobistej, w tym: odzieży i obuwia ochronnego, rękawiczek ochronnych, ochrony oczu i twarzy. 

Znaki bezpieczeństwa i znaki BHP w laboratorium i pracowni chemicznej

Znaki bezpieczeństwa to szeroka kategoria znaków, którą podobnie jak znaki BHP (będące szczególny rodzajem znaków bezpieczeństwa) dzielimy na cztery grupy: znaki zakazu, znaki nakazu, znaki ostrzegawcze i znaki informacyjne. Do oznaczania laboratoriów i pracowni chemicznych stosuje się znaki ze wszystkich wymienionych wyżej kategorii. Zgodnie z  Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - wszystkie miejsca w zakładzie pracy, w których występują zagrożenia dla pracowników, powinny być oznakowane widocznymi barwami i/lub znakami bezpieczeństwa, zgodnie z Polskimi Normami. Znaki bezpieczeństwa powinny być umieszczone odpowiednio do linii wzroku – w miejscu lub w najbliższym otoczeniu określonego zagrożenia, a w przypadku ogólnego zagrożenia – przy wejściu na teren, gdzie występuje takie zagrożenie. 

Najważniejsze informacje i przykłady: 

• znaki zakazu (białe koło z czerwoną obwódką z czarnym, przekreślonym na czerwono piktogramem) - wskazują i opisują zakazy obowiązujące w danym laboratorium / pracowni chemicznej, np. nie dotykać, nie załączać urządzenia, nieupoważnionym wstęp wzbroniony;
• znaki nakazu (niebieskie koło z wpisanym weń białym piktogramem) - nakazują określone zachowania obowiązujące w danym laboratorium / pracowni chemicznej, np. nakaz stosowania ochrony oczu, nakaz stosowania ochrony rąk, nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych, nakaz stosowania odzieży ochronnej;
• znaki ostrzegawcze  (żółty trójkąt z czerwoną obwódką i wpisanym w środek znaku czarnym piktogramem) - ostrzegają przed potencjalnym zagrożeniem dla życia i/lub zdrowia potencjalnie istniejącym w danym laboratorium / pracowni chemicznej, np.: ostrzeżenie przed substancjami niebezpiecznymi, ostrzeżenie przed substancjami żrącymi, ostrzeżenie przed skażeniem biologicznym, ostrzeżenie przed substancjami o właściwościach utleniających;
• znaki informacyjne (zielony kwadrat z białą obwódką i białym piktogramem) - informują o najistotniejszych sprawach w kontekście bezpieczeństwa pracowników, przede wszystkim o organizacji systemu ppoż w danym laboratorium / pracowni chemicznej, np. strzałki kierunkowe wskazującej przebieg drogi ewakuacyjnej, znak apteczka, znak defibrylator.

Podsumowanie

Laboratoria i pracownie chemiczne wymagają wdrożenia i restrykcyjnego przestrzegania przepisów BHP. Bez względu na to czy mamy do czynienia z profesjonalnym laboratorium, obsługującym szpitale lub ośrodki badawcze, czy niewielką, szkolną pracownią chemiczną - konieczne jest prawidłowe oznakowanie każdego z tych miejsc pracy i nauki. W laboratoriach i pracowniach chemicznych znajdują zastosowanie znaki bezpieczeństwa oraz znaki BHP. 

Zobacz również artykuł: Substancje łatwopalne - rodzaje i oznakowanie.