Oznaczanie substancji trujących - co warto wiedzieć?

Substancje trujące to substancje, które w sytuacji przedostania się do organizmu człowieka lub zwierzęcia (drogą pokarmową lub wziewną), bądź po zetknięciu się z powierzchnią ciała - stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia. Substancje trujące muszą być odpowiednio zabezpieczone oraz magazynowane i transportowane zgodnie z wytycznymi, z zachowaniem najwyższych środków ostrożności. Jakie przepisy regulują kwestie związane z substancjami trującymi? Jak powinno wyglądać prawidłowe oznakowanie substancji trujących?

Substancje trujące - przepisy i najważniejsze informacje

Większość kwestii związanych z substancjami trującymi regulują przede wszystkim zapisy: 

• Ustawy z dnia 21 maja 1963 roku, o substancjach trujących,
• Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 28 grudnia 1963 r. w sprawie oznaczania substancji trujących (przygotowane na podstawie art. 3 ust. 7 ustawy z dnia 21 maja 1963 r. o substancjach trujących),
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 28 grudnia 1963 r. w sprawie wykazu trucizn i środków szkodliwych (przygotowane na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 21 maja 1963 r. o substancjach trujących). 

W wyżej wymienionych przepisach znajduje się szereg informacji i wytycznych, które jasno określają zasady dotyczące wytwarzania, stosowania oraz transportowania i magazynowania substancji trujących, a także obowiązki osób, które mają styczność z danymi substancjami. 

Co warto wiedzieć? 

Oto najważniejsze informacje dotyczące substancji trujących, przede wszystkim w kontekście ich opakowania i oznakowania: 

• wykaz substancji trujących (z wyodrębnieniem trucizn) ustala Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, w drodze rozporządzenia wydanego w porozumieniu z Ministrami Przemysłu Chemicznego, Rolnictwa, Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Handlu Wewnętrznego i Handlu Zagranicznego;
• trucizny są wyodrębnione spośród substancji trujących, ze względu na podwyższony stopień niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia ludzi;
• podczas przechowywania / magazynowania, w transporcie oraz w handlu (hurtowym i detalicznym) substancje trujące muszą być odpowiednio zapakowane i oznaczone ;
• opakowanie substancji trujących powinno w maksymalnym stopniu zabezpieczać je przed ich przypadkowym / niezamierzonym rozlaniem / rozsypaniem czy parowaniem;
• opakowania substancji nie mogą posiadać cech charakterystycznych dla opakowań, które zwyczajowo używane są dla produktów spożywczych; 
• wszelkie oznaczenia substancji trujących powinny być wyraźne i czytelne, wykonane w sposób trwały, a także powinny zawierać polską nazwę substancji trującej i podkreślać niebezpieczne właściwości danej substancji. 

Opakowanie i oznaczanie substancji trujących

Opakowania substancji trujących powinny być trwałe i odporne na wszelkiego rodzaju uszkodzenia, gwarantując przy tym bezpieczeństwo ludziom i zwierzętom. Dodatkowo wymagane jest odpowiednie oznakowanie, które w sposób nie budzący żadnych wątpliwości ostrzega przed niebezpieczną zawartością opakowania. W Rozporządzeniu w sprawie oznaczania substancji trujących znajdują się szczegółowe wytyczne na temat pakowania i oznaczania tych niebezpiecznych substancji. 

Informacje, które powinny znajdować się na bezpośrednim (!) opakowaniu substancji trującej, zarówno podczas jej przechowywania i transportu, jak i wprowadzania do obrotu handlowego, to:

• nazwa substancji trującej / nazwy wszystkich substancji wchodzących w skład mieszaniny, a tam gdzie to możliwe - również stężenia tych substancji;
• chemiczne nazwy substancji trujących przeznaczonych do ochrony roślin, dezynfekcji, dezynsekcji i deratyzacji powinny być zastąpione dwoma nazwami: międzynarodową nazwą zalecaną i nazwą handlową; 
• napis ostrzegawczy;
• znak ostrzegawczy (dotyczy trucizn);
• napis informujący o szczególnych właściwościach substancji oraz o potrzebie zachowania szczególnych środków ostrożności.

Wszystkie wymienione wyżej informacje powinny znajdować się na jednej stronie opakowania, być dobrze widoczne i czytelne, wykonane za pomocą liter większych niż inne napisy znajdujące się na opakowaniu. Wysokość znaku ostrzegawczego powinna być dwa razy większa od liter napisu ostrzegawczego. 

Trucizny - opis i oznakowanie

Na opakowaniu trucizn musi znajdować się napis ostrzegawczy “TRUCIZNA”, wykonany białymi literami na czarnym tle. Znakiem ostrzegawczym przypisanym truciznom jest rysunek trupiej czaszki ze skrzyżowanymi piszczelami, wykonany w kolorze czarnym na białym tle.

Substancje trujące - jakie znaki? 

Obowiązek odpowiedniego oznakowania substancji trujących wynika z Ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. - O substancjach chemicznych i ich mieszaninach. Wytyczne dotyczące sposobu oznakowania i użycia odpowiednich piktogramów znajdują się z kolei w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie, zgodnie z którym substancje niebezpieczne oznakowuje się piktogramami określającymi rodzaj zagrożenia (...) lub znakami ostrzegawczymi. 

GHS, czyli globalny system klasyfikacji i oznakowania substancji niebezpiecznych

Globalny Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (w skrócie: GHS) jest wykorzystywany przez większość państw na świecie do opracowywania zarówno międzynarodowych, jak i krajowych regulacji w zakresie m.in. transportu substancji niebezpiecznych, w tym substancji trujących. System GHS wyróżnia dziewięć grup piktogramów: materiały wybuchowe, materiały łatwopalne, materiały utleniające, gaz pod ciśnieniem, substancje żrące, substancje toksyczne, zagrożenie zdrowia / środowiska, poważne zagrożenie zdrowia i materiał niebezpieczny dla stworzeń wodnych. Piktogramy służące do oznaczania substancji trujących mają kształt kwadratu (stojącego na jednym rogu) z czerwoną obwódką i czarnym rysunkiem na białym tle. 

Podsumowanie

Substancje trujące to potencjalne zagrożenia dla życia i/lub zdrowia ludzi i zwierząt. Prawidłowe opakowanie, oznakowanie i opisanie, a także przestrzeganie wszelkich zasad związanych z przechowywaniem, użytkowaniem oraz transportem substancji trujących pozwala zminimalizować ryzyko związane z niezamierzonym kontaktem z daną substancją.

Zobacz również artykuł: Piktogramy chemiczne - gdzie możemy spotkać I co warto o nich wiedzieć?.